Prawo cytatu - wymóg czy fikcja?

Częstym pytaniem podczas różnego rodzaju spotkań dotyczących praw autorskich jest pytanie o możliwość kopiowania artykułów z sieci. Czy firma może na własnej stronie internetowej w zakładce „napisali o nas” kopiować całe artykuły z gazet?





Sprawa nie jest prosta. Można oczywiście skorzystać z tzw. dozwolonego użytku publicznego niemniej jednak należy pamiętać by korzystając z prawa cytatu czy też prawa przedruku spełnić wymogi formalne zagwarantowane twórcom w ustawie.
Co do zasady bowiem korzystanie i rozpowszechnianie cudzych utworów, bez zezwolenie twórcy jest zabronione.
Prawo przedruku uregulowane jest w art. 25 prawa autorskiego. Zgodnie z tym przepisem „wolno rozpowszechniać w celach informacyjnych w prasie, radiu i telewizji:

• już rozpowszechnione:
  •  sprawozdania o aktualnych wydarzeniach,
  •  aktualne artykuły na tematy polityczne, gospodarcze lub religijne, chyba że zostało wyraźnie zastrzeżone, że ich dalsze rozpowszechnianie jest zabronione,
  •  aktualne wypowiedzi i fotografie reporterskie,
• krótkie wyciągi ze sprawozdań i artykułów, o których mowa w pkt 1 lit. a i b;
• przeglądy publikacji i utworów rozpowszechnionych;
• mowy wygłoszone na publicznych zebraniach i rozprawach; nie upoważnia to jednak do publikacji zbiorów mów jednej osoby;
• krótkie streszczenia rozpowszechnionych utworów.”

Ponadto jak czytamy w ust. 2 niniejszego artykułu za korzystanie z aktualnych artykułów na tematy politycznych, gospodarczy i religijne oraz za korzystanie z aktualnych wypowiedzi i fotografii reporterskich twórcy przysługuje prawo do wynagrodzenia.

Interpretacja  przepisu

Po pierwsze - z prawa przedruku mogą korzystać środki masowego przekazu (tu oznaczone jako prasa, radio oraz telewizja. Przepis ten bowiem ma zapewnić szybką, rzetelną i szeroką informację. Uznaje się iż interes publiczny wymaga by prawa autorskie twórców doznały ograniczenia. Nie oznacza to absolutnie możliwości nieograniczonego korzystania z utworów i szerokiego rozpowszechniania utworów do których prawa autorskie posiada twórca.
Po drugie – z prawa przedruku możemy skorzystać jeśli utwór, których chcemy przedrukować był już rozpowszechniony. Za utwór rozpowszechniony, zgodnie z art. 6, prawo autorskie uważa utwór, który za zezwoleniem twórcy został w jakikolwiek sposób udostępniony publiczny. Czy jednak opublikowanie w Internecie będzie każdorazowo za zgodę twórcy – tu powstają wątpliwości. Niemniej jednak w doktrynie uznaje się iż nie można uznać za zawinione naruszenie prawa autorskiego, gdy brak było zgody na publikację lub rozpowszechnienie.
Po trzecie prawo przedruku dotyczy tylko materiałów tzw. aktualnych. Tu niezwykle ciężko jest stwierdzić kiedy materiał jest jeszcze aktualny a kiedy już się zdezaktualizował – uznaje się więc iż aktualny to taki, który budzi w danej chwili zainteresowanie opinii społecznej.
Po czwarte możliwość przedruku dotyczy „wąskiej kategorii” artykułów tj. o tematyce politycznej, gospodarczej czy religijnej. Nie będą więc korzystały z prawa przedruku artykuły naukowe czy historyczne.
Przedrukowywać można również zdjęcie reporterskie. Zdjęciem reporterskim jest taki utwór, który towarzyszy pewnym wydarzeniom, zdarzeniom. Tam gdzie zachowuje swoją aktualność, mimo iż jest utworem chronionym przez prawo autorskie – można korzystać z prawa przedruku.
Po piąte – warto pamiętać, że za korzystanie z prawa przedruku twórca ma prawo do wynagrodzenia. Nie może się zatem twórca sprzeciwić się publikowaniu jego artykułu czy zdjęcia reporterskiego, za taką jednak publikacje należy mu się wynagrodzenie.
Prawo przedruku obejmuje również przeglądy publikacji i utworów rozpowszechnionych , które dotychczas nazywano przeglądem prasy. Pamiętać jednak należy informacje kto i co o nas napisał mogą być cytatami (we własnym utworze) lub mogą polegać na krótkich streszczeniach opublikowanych utworów. Co do zasady nie może to być przegląd i zeskanowanie całych artykułów.

Prawo cytatu

Prawo cytatu uregulowane jest w art. 29 prawa autorskiego, zgodnie z którym „wolno przytaczać w utworach stanowiących samoistną całość urywki rozpowszechnionych utworów lub drobne utwory w całości, w zakresie uzasadnionym wyjaśnianiem, analizą krytyczną, nauczaniem lub prawami gatunku twórczości”.
Aby jednak cytować zgodnie z prawem autorskim trzeba pamiętać o następujących zasadach:

• cytat musi być opatrzony imieniem i nazwiskiem twórcy oraz źródłem, z którego cytujemy;
• cytat musi być rozpoznawalny jako włączenie w nasz utwór urywka cudzej twórczości lub nawet całego utworu ale w taki sposób by cytat w stosunku do naszego utworu miał rolę podrzędną;
• cytować można w określonym celu – uzasadnionym wyjaśnieniem, nauczaniem, analizą krytyczna lub prawami gatunku twórczości;
• cytować można tylko utwory rozpowszechnione tj. takie, które za zezwoleniem twórcy zostały w jakikolwiek sposób udostępniony publicznie.

W przypadku zarówno prawa cytatu jak i prawa przedruku winno się pamiętać o warunkach koniecznych zapisanych w art. 34 i 35 prawa autorskiego, zgodnie z którymi można korzystać z utworów w granicach dozwolonego użytku pod warunkiem wymienienia imienia i nazwiska twórcy oraz źródła.
Podanie twórcy i źródła powinno uwzględniać istniejące możliwości (tak art. 34 prawa autorskiego). Zaś zgodnie z art., 35 prawa autorskiego dozwolony użytek nie może naruszać normalnego korzystania z utworu lub godzić w słuszne interesy twórcy.

Autor: Monika Brzozowska

http://prawo-autorskie.wieszjak.pl